Tütün kullanımının, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) Hastalıkların Uluslararası İstatiksel Sınıflaması (International Statistical Classification of Diseases-ICD 10) ve Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Tanı ve İstatistik El Kitapçığı (American Psychiatric Association Diagnostic and Statistical Manual (DSM-IV) sınıflandırılmalarında hastalık olarak tanımlanmış ve kodlandırılmış olduğuna dikkat çeken Dr. Suat Günsel Girne Üniversitesi Hastanesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Füsun Yıldız, DSÖ’ nün sigara bağımlılığını “Her gün, günde en az bir sigara tüketimi” olarak tanımladığını kaydetti.
Prof. Dr. Füsun Yıldız, 31 Mayıs Dünya Tütünsüz Günü dolayısıyla yaptığı açıklamada şu bilgileri verdi:
“Sigara, hem sağlığa birçok zararlar vermekte hem de topluma çok önemli ekonomik yük getirmektedir. Bu iki çok önemli zararı ortadan kaldırmak ve kişilerin tütüne bağlı hastalıklardan ölümlerini önleyebilmek amacıyla tütün kontrol stratejileri geliştirilmiştir. Tütün kontrolü, bir toplumun tütün kullanımını azaltmak, olanaklı ise yok etmek; tütün kullanmayanların başlamasını engellemek ve ikinci el (pasif) tütün dumanından zarar görmesini önlemek; özetle tütünden doğacak zararlara karşı toplum sağlığını korumak amacıyla geliştirilen stratejileri kapsar. Tütün kontrolünü sağlamaya yönelik ve yine tütüne bağlı gelişen hastalıkları önlemede ilk adım sigara içenlerin bu bağımlılıktan kurtulmasıdır (1). Sigara içenlerin %70’i sigarayı bırakmayı istemekte, ancak %40’ı bırakma girişiminde bulunmaktadır. Destek almadan yapılan bırakma girişimlerinin nerdeyse tamamı sigaraya tekrar başlamakla sonlanırken, desteksiz sigarayı altı ay bırakmış kalabilme şansının %3–5 arasında olduğu bildirilmektedir(2).
Tütün bağımlılığının psikolojik, fiziksel ve davranışsal yönleri vardır. Bu yüzden sigara bırakılırken bütün bu yönlerle toplu olarak mücadele etmek gerekir. Sigara bırakırken yaşanan; depresyona eğilim ve kilo alımı gibi nikotin yoksunluk semptomları davranış desteği ve tıbbi yöntemler ile aşılabilmektedir. Sigaranın bırakılmasının sağlık kazanımları, çözülebilecek bu problemlerin çok önündedir. Sigara bırakma tedavisi ulusal ve uluslararası birçok rehberde tanımlanmıştır (1,3,4). Dünya Bankası raporlarına göre sigara bırakmaya yönelik verilen sağlık hizmeti, maliyet etkin bir hizmettir. Bununla birlikte ülkemizde ve dünyada birçok hekim sigara bırakmak isteyen hastasına yaklaşımda güçlükler çekmektedir. Bunun nedeni olarak sağlık sistemlerinde sigara bırakmaya yönelik eğitimlerin yetersizlikleri gösterilmektedir. Oysa sigara bırakma hizmeti bu konuda deneyimli bir uzman tarafından verildiğinde her sağ kalınan yaşam yılı başına elde edilen kazanım, hipertansiyon, hiperlipidemi, kanser gibi diğer hastalıklara yönelik koruyucu hekimlik hizmetleri ile elde edilen kazanımlardan 4 kat fazla olarak bildirilmektedir.
Hekimden Bir Kez Bile Olsa ‘Sigarayı Bırakın’ Mesajını Alan İçicilerin %5’i Sigarayı Bırakmaktadır
Sigara bırakma önerisini her branştan hekim yapmalıdır. Polikliniklere hangi nedenle olursa olsun başvuran hastanın sigara öyküsünü almak ve bırakma önerisinde bulunmak ‘kısa klinik görüşme’ olarak adlandırılmaktadır. Hekimin bir kez bile olsa ‘sigarayı bırakın’ mesajını alan içicilerin %5’i sigarayı bırakmaktadır. Kısa klinik görüşmeler aşağıda sıralanan üç farklı gruba önerilmektedir ( 5):
- Sigara bırakmaya istekli olgular
- Sigara bırakma konusunda isteksiz olgular
- Sigarayı yeni bırakmış olgular
- Sigara bırakmaya istekli hastaya yaklaşım 5A (5Ö) ile özetlenebilir:
- · Öğren (Ask)
- · Öner (Advice)
- · Ölç (Assess)
- · Önderlik et (Assist)
- · Örgütle (Arrange)
- Kısa klinik görüşme sırasında hastanın sigara bırakma konusunda isteksiz olduğu fark edilirse, 5R yaklaşımı ile hasta ikna edilmeye çalışılmalıdır:
- Kişiye özel hastalık durumunu veya risklerini, ailesel ve sosyal durumunu ele alarak bırakmaya cesaretlendirmek (Relevance)
- Sigara içmeye bağlı gelişebilecek olumsuz sonuçları vurgulamak (Risks)
- Sigarayı bırakmanın erken ve geç dönemdeki yararları konusunda bilgilendirmek (Rewards)
- Olgunun sigarayı bırakmasını engelleyen faktörleri belirlemek ve çözüm yolları geliştirmek (Roadblocks)
- Motivasyonel desteği, olgunun her poliklinik başvurusunda tekrarlamak (Repetition)
- Sigarayı yeni bırakmış olguda ise hedef, nüksü önlemek olmalıdır. Sigara bırakmaya bağlı ortaya çıkabilecek sorunlar ve nükse neden olabilecek faktörlerin belirlenmesi ve bunlara yönelik çözüm önerilerinin sunulması bu gruptaki olgularda uygulanacak kısa klinik görüşmelerin amacıdır.
Yoksunluk Belirtileri Özellikle İlk 7 Gün En Yoğun Hissedilir
Sigara bırakma tedavileri ve yöntemleri sabır ve deneyim gerektiren yoğun çalışmalardır. Bu konuda uzmanlaşmış hekim, kitapçıklar gibi bir takım görsel materyallerin desteği ile sigaranın zararları ve hastalık riskleri konusunda bilgi vermeli, davranışçı ve bilişsel yöntemlerin yanında gereken vakalarda farmakoterapi uygulamalıdır. Sigara bırakma izlemi en az 4 görüşme ile gerçekleştirilmelidir ve her görüşme en az 10 dakika sürmelidir. Sigarayı bırakmış bir kişinin 1 yıl süre ile bunu devam ettirmesi yani sigara kullanmaması bırakma sürecinin başarıyla tamamlandığı anlamına gelir. Nüks genellikle sigarayı bırakmanın birinci yılında gerçekleşmektedir. Daha önce de belirtildiği üzere psikolojik, fiziksel ve davranışsal yönleri olan tütün bağımlılığı ile her yönüyle mücadele etmek ve her bir yöne ayrı tedavi uygulamak gerekir. Psikolojik olarak duygulanım durumu ile nikotine bağımlı olan kişide sigarayı bırakırken oluşan olumsuz duygulanım, relapsı çağrıştırır. Davranışsal olarak günlük yaşamda tekrarlayan birliktelikler, örneğin; sigara içenleri görmek, kahve içmek, alkol almak gibi sigara ile birleşmiş eylemler yapılırken, sigara bırakma mücadelesi veren kişi sigara alışkanlığı ile mücadele eder. Fiziki bağımlılık nedeni ise yarı ömrü 2 saatten kısa olan nikotindir. Nikotinin reseptörlere bağlanması dopamin salınmasında artışa neden olur. Bu salınan dopamin haz ve duygulanım kontrolü yaratır. İki sigara arasında nikotin alınmayınca Nucleus Accumbens’ten (beynin ödül merkezi ) dopamin salınımı azalır, nikotin düzeyleri düşerken reseptörler açık duruma geçer, hipereksitabilite (aşırı uyarılganlık) ve aşırı istek, sonuçta da nikotin yoksunluk belirtileri ortaya çıkar (Tablo 1). Yoksunluk belirtileri özellikle ilk 7 gün yoğun hissedilir ancak bu durum haftalar aylar da sürebilir. Sigara bırakma tedavilerinde değişik bağımlılık yönlerinden dolayı motivasyon ve destek tedavisine, herhangi bir tıbbi engel yoksa ilaç tedavisi de eklenmelidir.
Tablo 1: Nikotin yoksunluk belirtileri
- Disforik ya da depresif duygu durumu
- Uyku bozuklukları
- Aşırı hassas olma, sinirlenme ya da öfkelenme
- Gerginlik
- Düşüncelerin yoğunlaştırılamaması
- Huzursuzluk
- Kalp hızında azalma
- İştah artması ya da kilo alımı
Sigara Bırakma Tedavisinde Farmakoterapi ( İlaç Tedavisi) Kimlere Uygulanır?
- Sigarayı bırakmaya çalışan tüm bağımlılarda hekim gözetiminde uygulanabilir.
- Günde 10 adet ve daha fazla sigara içen ve/veya günün ilk 30 dakikası içinde sigara içmeye başlayan olgularda standart dozda ilaç başlanır.
- Kişinin günde içtiği sigara sayısı 10 adetten az ise bu olguda bağımlılık boyutu değerlendirilir.
- Sigara içmediği zaman yoksunluk belirtileri nedeniyle zorlanıyorsa bu olgularda da tedavi başlanabilir.
Günümüzde tedavi rehberlerinde, birinci grup farmakoterapi ajanları olarak, nikotin replasman tedavileri (NRT) ve nikotin içermeyen farmakoterapi (bupropion ve vareniklin) yer almaktadır. NRT, bupropion ve vareniklin kullanılamadığı zaman ise, ikincil seçenek ilaçlar (nortriptilin ve klonidin) kullanılabilir (1,3,6,7). Alternatif yöntemlerin tümünde (akupunktur, elektro stimülasyon, hipnoz, lazer) ise kötüye kullanım söz konusudur. Bu yöntemlerin tanıtımlarında başarı oranlarının yüksek olduğunun iddia edilmesine karşın, bu konu ile ilgili yeterli bilimsel klinik kanıt bulunmamaktadır.
Kanıta dayalı yöntemlerle sigarayı bırakmak istiyorsanız tam zamanı… Bırakmaya karar verin, sigara bırakma polikliniğimize başvurun, bağımlılık düzeyinizi belirleyip size yol gösterelim.
MUCİZENİZİ BİRLİKTE YARATALIM!”